BURSA’DA DOĞALGAZ

Türkiye’de doğal gaz tüketimi, 1970’li yılların başlarında sınırlı miktarlarda üretilen yerli doğal gazın, bazı sanayi tesislerinde kullanılmasıyla başlamıştır. 1986 yılında Sovyetler Birliği ile imzalanan doğal gaz alım satım anlaşması ile doğal gaz tüketimi hızla artmıştır.

1999 yılında elektrik sektörünün tüketimi toplam doğal gaz tüketimi içindeki %64’lük payla 7.743 milyar m³’e ulaşmıştır.

İleriye dönük doğal gaz tüketim miktarlarına baktığımızda, tüketim miktarlarının 2000’de 15 milyar m3, 2010’da 55 milyar m³, 2015’de 67 milyar m³ ve 2020 yılında ise yaklaşık 82 milyar m³’e ulaşması beklenmektedir.

SEKTÖREL BAZDA GERÇEKLEŞEN DOĞAL GAZ TÜKETİMİ (Milyon m³):

İthal edilen doğal gazın 1990 yılında %70’i (2.555 milyon m³), 1992 yılında %58 (2.558 milyon m³), 1994 yılında %53’ü (2.745 milyon m³), 1996 yılında %53’ü (4.050 milyon m ³) elektrik enerjisi üretiminde kullanılmıştır. 1997 yılında 100 milyar KWh elektrik enerjisi üretiminin 22 milyar KWh (%22’si) doğal gaz kökenli olarak üretilmiştir.

Doğal gaz boru hattı güzergahı üzerinde bulunan gaz talebinin yoğun olduğu gelişmiş sanayi kuruluşlarına sahip Bursa şehrinde bir gaz dağıtım şebekesinin tesisi Bakanlar Kurulunun 13.11.1989/14740 tarih ve sayılı kararı ile BOTAŞ’a verilmiştir.

1987 yılında başlatılan fizibilite çalışmaları ve Bakanlar Kurulu Kararına istinaden Bursa Doğal gaz Dağıtım ve Dönüşüm Projesinin Haziran 1990’da ihalesine çıkılmış ve 1991 yılında tamamlanan ihale çalışmaları Alarko-Bonatti Konsorsiyumuna ihale edilmiştir. Yapım Sözleşmesi 12.09.1991 Kredi Sözleşmesi 28.02.1992 tarihlerinde imzalanmıştır. Proje fiilen 09.07.1992 tarihinde başlatılmıştır.

Türkiye’de kentsel düzeyde doğa gaz kullanımı amaçlayan bu ilk kentsel dönüşüm projesi yapım sürecinde büyük farklılıklar göstermiştir. Ankara projesi esas olarak mevcut havagazı şebekesinin rehabilitasyonu ve takviyesini esas almıştır. İstanbul’da ise mevcut havagazı inşası esas alınmıştır. İki proje arasında diğer bir önemli fark ise, Ankara’da gazın dağıtımının sektörler itibarı ile yapılması şebeke yapımı biten mahalleler gaz verilmesi sonucu, yapım çalışmaların başlanmasından kısa bir süre sonra, doğal gaz kullanmaya başlamışken, İstanbul’da semtlere gaz verilebilmesi için bütün şebekenin yapımının bitmesi beklenmiştir. İki proje arasında diğer bir temel farklılık da, Ankara Projesinde, İngiliz standart ve uygulama kuralının, İstanbul Projesinde ise Fransız standart ve uygulama kuralının esas alınması olmuştur.

Ankara ve İstanbul kentsel dönüşüm projelerini, Bursa kentsel dönüşüm projesi izlemiştir. BOTAŞ’ca çıkılan ihaleyi, İtalyan Bonatti-Alarko Ortak Girişim kazanmış, yapım sürecinde, italgaz danışman, Bontatti-kreditör, Alarko Mühendislik hizmetleri ve malzeme temini, Akfen ise yapımcı müteahhit olarak faaliyet göstermiştir.

Projenin ilk termin programının süresi 30 ay olarak planlanmış ve 90 bin konuta doğalgaz götürülmesi düşünülmüştür. Buna göre ;

1.yıl 22.500

2.yıl 36.000

3.yıl 31.500 konuta gaz verilebilecekti.

Çelik şebeke 41 km

PE Dağıtım şebekesi 414 km

PE Servis Hattı 80 km

Evsel tip regülatör sayısı 18.700 Adet

Galvaniz tip regülatör sayısı 18.700 Adet

Çeşitli kapasitelerde 90.600 Adet körüklü sayaç

Asfalt kaplama 200.000 m2

Beton Kaplama 50.000 m2

Bursa’ya doğalgaz 3 adet City Gate’den 19 bar basınçta temin edilmektedir.

Bursa Proje Müdürlüğü montajını tamamladığı şebekeye akabinde gaz vermeyi düşünmüş ve Bursa’yı onaltı bölgeye ayırmıştır. Gaz PE Dağıtım ve Servis Hatlarında 4 barda dolaşmakta evsel regülatörden sonra 21 ya da 300 mbara düşürülmektedir.

09.07.1992 tarihinde fiili altyapı çalışmaları başlamış pilot bölge olarak seçilen Yıldırım ilçesi Kaplıkaya mahallesinde ilk gaz 20.12.1992 tarihinde 100.yıl sitesinde yakılmaya başlanmıştır. 92 yılı sonu itibarı ile abone sayısı 1.800 ve tüketim miktarı 131.250 m3/yıl olarak gerçekleşmiştir.

Abone sayısı 95’de       54.737 Tüketim    82 mil/m3

Abone sayısı 96’da       85.329 Tüketim    136 mil/m3

olarak gerçekleşmiştir.

Keşif ve süre uzatımıyla 31 Ocak 1997 yılında sona eren ihale sonunda projenin fiziki büyüklüğü şu şekilde gerçekleşmiştir.

Çelik hat      81.250 km

PE Dağıtım hattı 696 km

PE Servis hattı 250 km

Evsel regülatör 25.000 adet

Tesisatı tamamlanan konut sayısı 42.500

Bölge regülatörü 28 adet

Asfalt kaplama 500.000 m2

Beton kaplama 100.000 m2

Çelik Vana Odası 43 adet

Dağıtım hattı vanası 600 adet

Tüm bu verilerin yanında Bursa Doğalgaz dağıtım dönüşüm projesi belirlenen sürede tamamlanamadığı gibi süreç içinde birçok olumsuzluğu da yaşamıştır. Öncelikle ihalenin başlangıcında iç tesisat ve cihazların da ihale kapsamına alınması tekelci bir yaklaşımı sergilemiş daha sonra oluşan tepkilerle bu işten vazgeçilmiştir.

Makine Mühendisleri Odası o dönemlerde sık sık Belediyenin kentli adına kentin sahibi olduğu ve projenin önemli bir tarafı olması gerektiği dile getirilmesine karşın Belediye projeye uzak durmuş ve izleyici kalmıştır. Diğer taraftan 1996 yılının ikinci yarısında beklenen abone taleplerine karşın gerekli önlemler alınmadığı için Botaş Bursa Proje Müdürlüğü yetkili firmalara haber vermeden abone alımını durdurmuştur. Botaş Genel Müdürlüğünden Bursa’ya yeterli kaynak ayrılmadığından 1 Ekim 1996 tarihinden itibaren onayladığı ve onayda bekletilen ve daha sonra onaylanan projelere gaz taahhüdümüz yoktur ibareli kaşe basılmış, projeler doğal olarak askıya alınmıştır. Bunun gaz yetersizliğinden mi yoksa malzeme yetersizliğinden mi kaynaklandığı anlaşılamamıştır. Bursa kamuoyu gaz açma tutanakları ve sözleşmeleri olmadan doğalgazı açılmış aboneleri tesisat denetimlerinin yeterli seviyede yapılamayan uygulamaları regülatör beklemeden ötürü gaz bekleyen abone ve uygulamacı mühendislik firmalarının şikayetlerine tanık olmuştur. Bursa’nın demiryolu altı bölgelerinin de proje kapsamında olmaması da önemli bir eksikliktir.

Dahası sanayide sık sık doğalgaz kesintilerini yasamış sanayicileri bu konuda güvensizliğe itecek uygulama ve yazılar yazılmıştır.

“Bursa regülatör bekliyor “

Sanayiciye doğalgaz şoku “

Doğalgaz abonelerinin gözü Botaş’ta “

Bu kış doğalgaz sıkıntısı “

Gazetelerdeki sadece örnek birkaç başlıktır.

Bakım onarım ve acil müdahale konusunda ise eksikliklerin yaşandığı herkes tarafından bilinmektedir.

İşte tüm bu nedenlerden ötürü Bursa Büyükşehir Belediyesinin mutlak taraf olması gerekliliği sürekli anlatılmaya çalışılmıştır. Kazan dairelerinin işletme aşamasında hem baca gazı analizlerinin yapılması hem de kazan brülör ayarlarının yapılması mecbur tutulmalıdır. Zira baca gazı emisyonları açısından olduğu kadar her m3 için $’lar ödediğimiz doğalgazın verimli yanmaması sonucu ülke ekonomisi için önemli bir kayıptır. Bu ise Belediyenin asli görevlerindendir. Yapılan ana hatlar ve iç tesisatlar belirli dönemlerde kontrol edilmelidir. Zaman içinde mimari yapısı değiştirilmiş doğalgaz borusu askılık olmuş, havalandırma kapanmış, boyası değişmiş tesisat ve hatlar olacaktır. Bunlar mutlaka denetlenmelidir. Özellikle altyapı çalışmalarında bakım onarım işlemlerinde ve değişikliklerde Belediye, Botaş ve ilgili kurumların koordinasyonu gereklidir.

Ülkemizde kent içinde doğalgaz ilk olarak Ankara’da 1988 Eylül ayında kullanılmaya başlamıştır. Bu tarihten itibaren doğalgaz ile ilgili düzenlenen sempozyum, kongre, panel ve toplantılarda doğalgaz birçok yönü ile tartışılmış ve halen tartışılmaktadır.

Bu tartışmaların ilklerinden biri doğalgazın kent içerisinde BOTAŞ’mı, Yerel Yönetimlerce mi dağıtılması gerektiği ile ilgili idi.

Bu konuda zamanın Hükümeti-Büyükşehir Belediyesi-BOTAŞ arasında yapılan bir dizi görüşmeler sonucu Ankara’da doğalgaz dağıtım ve dönüşüm çalışmalarının Ankara-Büyükşehir Belediyesi EGO Genel Müdürlüğü’nce yapılması kararlaştırılıyordu. 10 Haziran 1987 tarih ve 3378 sayılı doğalgazın kullanımı hakkında bazı kanunlarda değişiklik yapılmasına dair kanun 8.11.1988 tarih ve 350 sayılı 2.1.1990 tarih ve 397 sayılı doğalgazın kullanımı çıkarılan kanun hükmündeki kararnamelerde Ankara ve İstanbul’da Büyükşehir Belediyesi gaz kuruluşları EGO ve İGDAŞ’ın kentiçi doğalgaz dağıtım ve dönüşüm çalışmalarını sürdüreceği, bu iller dışında kentiçi doğalgaz çalışmalarının Belediyeler ve BOTAŞ’ın da yer alacağı sermaye şirketleri tarafından gerçekleştirilmesi öngörülmüştür.

Ancak Hükümet bir yandan 350 ve 397 sayı K.H.K.’leri yayınlarken diğer bir taraftan 13.11.1989/89/14740 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile BURSA şehrinin Doğalgaz şebekesi tesisi işini BOTAŞ(a vermiştir.

Ülkemizde, çağdaş enerji doğalgazın dağıtımına ilişkin tartışmalar yakın bir gelecekte de durulacağa benzememektedir. Kentlerimizdeki hava ve araçların egzost gazlarının yolaçtığı kirliliğin giderilmesi doğalgazın yaygınlaşması ile mümkün